vrijdag 19 augustus 2016

Julian Barnes, The Noise of Time

Jonathan Cape, London, 2016. Hardcover met stofomslag, 180 blz.

Als je 1984 al gelezen hebt, kan je deze nieuwe roman van Barnes niet ongelezen laten. Maar als je The Noise of Time leest, kan je die roman van Orwell overslaan, bij wijze van spreken. Orwell keek, een tikkeltje pessimistisch, zesendertig jaar vooruit en moest allerlei toen nog 'futuristische' technische gebbetjes verzinnen - zoals die overal aanwezige tv-toestellen en camera's waarmee Grote Broer iedereen in de peiling hield - om de boel een beetje dreigend te krijgen. Barnes blikt eenenveertig tot tachtig jaar terug en maakt gebruik van de historische realiteit van het leven van de componist Dmitri Shostakovich (Sjostakovitsj in het Nederlands) in het Rusland, beter: de Sovjet-Unie van Stalin en Chroesjtsjov. In één woord: huiveringwekkend. In een ander woord: strotbeklemmend.

The Noise of Time is een roman, geen biografie. Misschien kan je het een vie romancée noemen.  Volgens het Algemeen letterkundig lexicon is dat een 'Vorm van de biografie waarin het leven van een bekende of beroemde persoonlijkheid verteld wordt in belletristische (geromantiseerde) vorm. De vie romancée staat ten opzichte van de biografie gewoonlijk in een kwade reuk, omdat veel van het feitenmateriaal door de auteur op diens eigen wijze en vaak ten bate van diens held wordt geïnterpreteerd en veel van eigen vinding aan het historisch materiaal wordt toegevoegd. Daardoor krijgt de vie romancée meer het karakter van een historische roman (soms zelfs een psychologische roman) dan een biografie.' 

Niks kwaads geroken tijdens het lezen; zo min als aan Malva van Hagar Peeters. In tegendeel: Barnes weet juist dat rare en ingewikkelde leven van Sjostakovitsj, met al die idiote en tegenstrijdige standpunten, die hij gedwongen werd in te nemen en waarvan er een paar op z'n minst  nogal afkeurenswaardig zijn, angstaanjagend begrijpelijk te maken, juist doordat hij niet als een gewone biograaf zich droog aan de feiten hoeft te houden, maar overal de hand, de pen in heeft en kan doseren, accentueren, weglaten, herhalen, terug- en vooruitblikken, gesprekken kan weergeven alsof hij erbij was, kan tonen wat zijn hoofdpersoon ziet, denkt, voelt. Hij maakt iets onbegrijpelijks enigszins bevattelijk, iets onvoorstelbaars griezelig voelbaar.

Waar ik de rillingen van kreeg was onder andere juist een subjectieve opmerking van de zich doorgaans nogal op de achtergrond houdende, stilistisch zeer beheerste vertelinstantie op een moment dat de componist weer eens dreigt met of denkt aan zelfmoord: hij voegt weer niet de daad bij die gedachte omdat, zegt de vertelinstantie, hem zelfs het zelfrespect ontbrak dat je nodig hebt om zelfmoord te kunnen plegen. Zoiets. Nee, vrolijk is het allemaal niet, maar enorm indrukwekkend.

En toch, en toch, er zit een noot in die alles glans geeft, een toon die Barnes doorheen heel de roman op de achtergrond klinken laat en die hij in de proloog en de epiloog aanslaat, vooral in de epiloog die ongeveer hetzelfde vertelt als de proloog, maar met één klein verschil. Lees maar, maar wel helemaal van begin tot eind; het is het geheel dat de betekenis draagt.

woensdag 3 augustus 2016

Umbrische luim

Item 1 - Virginia Woolf, Mrs Dalloway. Vert. Nini Brunt. Nawoord door Yannick Dangre. De Bezige Bij, Amsterdam 2014. In de reeks van twaalf meesterwerken, uitgegeven ter gelegenheid van de  (moeizame) 70-ste verjaardag van deze mooie uitgeverij. Digitale uitgave naar de tiende druk. Oorspronkelijke uitgave van The Hogarth Ltd. 1925.

Omdat ik vond dat ik weer eens een klassieker moest lezen. En dan ook maar meteen van een vrouwelijke auteur. Waarom het dan weer iets modernistisch wezen moest, is me een raadsel. Maar dat is het.

Deze pil telt in papieren vorm vierhonderd-zeven-en-vijftig bladzijden, en geen enkel hoofdstuk. En jawel hoor: het is een stream of consciousness, zij het een poly-stream of consciousnesses, ook al staat de titeldame centraal. Deze Clarissa is plm. vijftig jaar oud (en guess what de leeftijd van Woolf ongeveer was toen ze het boek schreef) en is getrouwd met een wat saaie parlementariër en doet zelf eigenlijk alleen maar aan society, shopping en the season. En net als zij weer eens een partijtje werpt, komt Peter Walsh opduiken uit India, om even te scheiden en met een Indiase te trouwen, Peter, met wie lang geleden Clarissa eigenlijk beter/liever had kunnen/willen trouwen, Peter die, toen zij destijds evenwel toch voor Richard koos, naar India vertrok, terwijl hij eigenlijk een oogje had op Sally, maar die... en trouwens, Clarissa had toen ook wel wat met die Sally gehad gewild kunnen hebben en zo.

Daarover, en over het verstrijken van de tijd, gaat het. Van oude menschen meets Eline Vere meets Madame Bovary gemengd met een vleug Proust en zo verder. Leitmotiv is, steeds als de goede oude Big Ben weer slaat: 'De loden cirkels losten op in de lucht.' Althans: zo staat het in de vertaling. In het nawoord heeft Dangre het consequent over 'kringen'. In het origineel is steeds sprake van 'leaden circles dissolved in the air'. Niet wordt uitgelegd wat dat motief precies beduidt. Mooi.

Het is wel een aardig trucje, dat Mrs. D. door London loopt om inkopen te doen voor haar partijtje en dat ze onderwijl al die gedachten heeft en af en aan die bronzen klok maar bonst, in de nabijheid waarvan haar man werkt, ook nog eens. Een man die, en vooral wiens werk dat, haar maar weinig boeit: hij is bezig met humanitaire geopolitiek en zij weet het verschil niet tussen Armeniërs en Albaniërs.

Het was, kortom, een lange zit. Hard core modernism, mij krijg je niet enthousiast. Lady Chatterley's lover vond ik boeiender.


Item 2 - Ali Smith, There for but the. London 2011. Digitale editie. Geen idee hoe dik dit boek in papier is. Hoe dikker, te beter.

Ach, ik denk dat het zo zit:

'The story revolves around Miles Garth, who at a dinner party goes upstairs, locks himself in the spare bedroom and refuses to leave indefinitely. He goes on to become a minor celebrity with crowds gathering outside to try and catch a glimpse of him at the window; and merchandize being produced with his name.
The book is divided into four main narrative parts:
  • There : Tells of Anna Hardie, a social worker who knew Miles some thirty years previously, but the hosts of the party find her email address on Garth's phone and they contact her in the hope that she can persuade Miles to leave. Anna recalls her contact with Miles when in 1980 as a 17-year-old she and Miles travelled together on a coach tour of Europe as winners in a short-story competition.
  • But : In which Mark, a gay photo-researcher who invited Miles to the party mourns an old lover and hears his dead mother speaking to him in rhymes.
  • For : Is set in the head of May Young, an elderly lady in a care home suffering from dementia, who has annual contact with Miles.
  • The : Revolves around Brooke, the daughter of two of the guests of the party—and the only person to have contact with Miles since his self-inflicted imprisonment.' 

     (bron: https://en.wikipedia.org/wiki/There_But_For_The)

Maar echt: in geen tijden zo lekker en zo lang en zo geboeid zitten lezen in een boek waar ik minder dan de helft van doorhad. Het is van een niet-opvallend soort troostend absurdisme. Het uitgangspunt, hierboven weergegeven, is te bezopen om los rond te lopen. En als dat toch en langdurig in een zeer geloofwaardig verhaal - of in vier verhalen - is gegoten, dan kan je volgens mij wel schrijven. Vooral die Brook ('I'm broke.' 'Me too.') uit het laatste deel is een juweel, een negen-jarig linguïstisch equivalent van Pippi Langkous. Zij is dòl op puns en schuift voor die Miles Garth steeds The-Fact-Is-That-notities onder de deur door. Maar meer kan ik er nog niet over zeggen; ik ga het snel herlezen.


Item 3 - Gustaaf Peek, Godin, held. Dat las ik twee jaar geleden al een paar keer (zie hier) en het blijft een bijzonder mooi boek (ik heb het nog net niet uit nu). Wel is het zo dat ik er nu meer de tragische kant van zie, de mislukking van die twee levens, terwijl me eerder vooral de kracht van de passie opviel. Vooralsnog denk ik dat beide lezingen wel kloppen. Het is, ook daardoor, een wondermooi boek.